donderdag 29 augustus 2013

Zomergasten (deel 2)

Wilfried de Jong: Welkom terug bij deze speciale uitzending van Zomergasten, met als gast de de bij het grote publiek volledig onbekende Oskar.

Oskar: De stand van het land kan wat mij betreft beter worden afgemeten aan het feit dat we door reclames voor wasmiddelen en tandpasta werden onderbroken, dan aan de inhoud van ons gesprek.

W. Hoezo?

O. Een echte publieke omroep kent geen reclameblokken. En het stelsel met verschillende omroepen op basis geloofsovertuiging, politieke voorkeur en leeftijd is natuurlijk op zijn minst sektarisch en achterhaald. Opdoeken die hap.

W. Effe dimmen zeg! Volgens mij heeft dit niks met je fragmenten te maken.

O. Ik heb drie uur zendtijd in mijn schoot geworpen gekregen en daarmee mag ik doen wat ik wil. Ik ben geenszins een revolutionair, maar het achterlijke Nederlandse omroepstelsel is hoognodig aan een grondige hervorming toe.

W. Goed, waarvan akte. Nu je volgende fragment.

O. Ja, Oliver Stone.

W. Ook radicaal en revolutionair.

O. Mwah, wat mij betreft toch in eerste instantie een versleten babyboomer die z'n schaapjes al lang op het droge heeft.



W. Een enigszins eenzijdige kijk op de geschiedenis, als je het mij vraagt.

O. Zo zou je het kunnen zien. Het is echter wel een visie die niet dagelijks naar voren wordt gebracht en ik daarom juist wel verfrissend vind. Maar wat mij in deze aflevering zo fascineert, is hoe een ogenschijnlijk irrelevante gebeurtenis, als het vertragen van de verkiezing van running-mate voor de democraten in 1944, een beslissende invloed op loop van de geschiedenis kon hebben. Nu werd Truman in plaats van Wallace president van de VS. En het was uiteindelijk Truman die er met zijn militaristische taal feitelijk voor zorgde dat de VS en de Sovjet-Unie in de vicieuze cirkel van de Koude Oorlog werden gezogen.

W. Wordt daarmee de Sovjet-Unie niet al te veel met fluwelen handschoenen aangepakt door Stone.

O. Wellicht, hoewel de misdaden van Stalin bij naam en toenaam worden genoemd. Stalin was op internationaal vlak echter een zeer conservatief man, voor wie de territoriale veiligheid van de Sovjet-Unie boven ideologie ging. Dat hij de controle over Oost-Europa opeiste, had pimair als doel om bufferstaten te creëren die de Sovjet-Unie tegen een militaire inval vanuit het westen te beschermen. En had er dus niet zo zeer mee te maken dat hij het communisme wilde verspreiden. Stalin was uiteindelijk in de eerste plaats een nationalist en pas op de tweede plaats communist en daarbij was hij bepaald geen ideologische scherpslijper. Hierin stond hij lijnrecht tegenover Trotski, die wereldrevolutie predikte en die door Stalin precies om die reden tot persona non grata was verklaard, uit de Sovjet-Unie werd verbannen en tenslotte werd geliquideerd. De wil om het communisme te verspreiden, zou de vijanden van de Sovjet-Unie immers in elkaars armen kunnen drijven en dat wilde Stalin ten koste van alles zien te vermijden.

W. Interessant, maar wat hebben Truman en Wallace hiermee te maken?

O. Wallace zag in dat de VS in de praktijk weinig van de Sovjet-Unie te vrezen had. De Sovjet-Unie had de wil noch de middelen om de VS aan te vallen en was ook op economisch gebied absoluut geen maat voor de VS. Onder Wallace zou de militaire macht van de VS hoogstwaarschijnlijk weer afgebouwd zijn. Dit is natuurlijk allemaal puur hypothetisch,  maar feit is dat de blijvende militarisering van de VS volgens mij een van de grootste vergissingen van de twintigste eeuw is. Een vergissing die uiteindelijk  leidde tot de verschrikkingen van de oorlogen in Vietnam en Irak. En de wereld met de kernwapenwedloop tot op de rand van de afgrond bracht. Niet in de laatste plaats omdat het juist Truman was die als enige persoon in de geschiedenis de beslissing maakte om kernwapens op het slagveld in te zetten. En in aflevering drie van deze serie (Oliver Stone's Untold History of the United States red.) worden enkele sterke argumenten naar voren gebracht voor de stelling dat de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki niet noodzakelijk waren om Japan tot overgave te dwingen.

W. Prima, maar je dwaalt af.

O. Ja, ietwat. Maar mijn punt is dat deze documentaires een frisse blik bieden op de na-oorlogse geschiedenis van de VS.

W. Dat staat als een paal boven water.

O. Fijn dat je het met me eens bent Wilfried.

W. We moeten door. Naar Bach, Breugel en Tarkovsky dit keer.

O. Het wordt wel eentonig hè?  Alweer Tarkocsky. Mijn geheime doel is om zoveel ondragelijk saaie fragmenten te kiezen dat zelfs meest met zichzelf ingenomen cultureel-marxist afhaakt, om vervolgens met mijn daadwerkelijk subversieve boodschap te komen.

W. Maar waarom je subversieve boodschap pas brengen als iedereen is afgehaakt?

O. Zo deed de meester zelf het ook in Stalker, het publiek eerst in slaap sussen en zo de censors om de tuin leiden. En ik ben ook maar een zielige epigoon. Dat geef ik grif toe. Ik volg en imiteer, waar anderen voorgaan en innoveren. Opvallend trouwens dat je niet opmerkte dat een er reeds wat subversiviteit in mijn voorgaande antwoord zat verwerkt.

W. Hoezo, wat bedoel je?

O. Naja, dat laat ik aan de kijkers thuis over. En de twitteraars niet te vergeten. Dat zij ook maar niet onvermeld blijven. Morgen op de site van de NRC, zelfverklaard slijpsteen van de geest, een selectie met de hoogtepunten van deze avond, of liever kritiekloze lijst twitter-braaksel. De pest van de huidige tijd. Onze jeugd gaat er aan ten onder!

W. Ga je nu niet wat ver?

O. Zeker, maar dat moet toch ook? Spektakel wil het het volk zien! Panem et circenses, zoals de Oude Grieken al zeiden. (Ik heb deze gevleugelde woorden voor de zekerheid voor de uitzending nog even gegoogeld, zodat ik het niet verkeerd zou zeggen.) En als het om de jeugd van tegenwoordig gaat, kan ik alleen maar de betreurde Volksschrijver nazeggen: "Dan spreek ik de mensen toe en dan zeg ik hoe het verderf om zich heen grijpt in film, televisie en overal. En hoe de rokken van de dames maar steeds korter worden. En dat is heel goed dat ik dat zeg. Ik bedoel, dat is noodzakelijk. Dat is de voorzienigheid die wil dat zo. En daar is iedereen tevreden mee. Maar daar hoeft niemand zich ook maar iets van aan te trekken."

W. Ruk je het citaat van Reve niet heel erg uit zijn verband?

O. Zeker, ik citeer hem zelfs volledig verkeerd op enkele essentiële punten. Maar enige dichterlijke vrijheid is mijns inziens een groot goed

W. Oké dan, het zei zo. Ik weet wel steeds minder wat ik van je moet denken.

O. Uitstekend, zaai verwarring, oogst succes!

W. Ehhh oké, laten we dan maar naar het volgende fragment kijken.


O. Juist, waarbij het van tevoren voor de kijker belangrijk is te weten dat het een scene aan boord van een ruimteschip betreft. Een ruimteschip in een baan rond de mysterieuze planeet Solaris.


W. Weer Tarkovsky dus. Is dit niet van het goede wat te veel?

O. Als dit tot het goede wordt gerekend, dan kan er nooit te veel van zijn. More is more.

W. Aha, zo kun je er inderdaad ook naar kijken. Maar waarom kies voor een scene met wazige muziek die hoofdzakelijk op een zestiende-eeuws schilderij focust.

O. Dat is juist de kracht! Tarkovsky speelt met de verwachtingen van de kijker. De kijker verwacht een sciencefiction-film vol futurisme en flitsende lasergevechten, maar wat hij krijgt is een introspectieve reflectie op de condition humaine gesitueerd in een rommelig ruimteschip met een salon die meer op zijn plaats lijkt in een herenhuis van de negentiende-eeuwse bourgeoisie. De kijker wordt in verwarring gebracht, op het verkeerde been gezet en daardoor gedwongen goed op te letten. Het ietwat vervreemdende verhaal en de zeer vervreemdende sfeer aan boord van het ruimteschip komt daardoor op een veel intensere manier binnen bij de kijker, dan wanneer hetzelfde verhaal in een conventionele setting was verteld. Het was overigens Tarkovsky's wens om helemaal los te komen van de beknellende conventies van genres. In Solaris zijn nog enkele elementen aanwezig die kenmerkend zijn voor films binnen het genre sciencefiction. Daarom beschouwde hij zelf Solaris als een mislukking en zijn volgende film Stalker juist als een triomf. Omdat hij met Stalker wél een sciencefiction-film maakte die in geen enkel opzicht aan een doorsnee sciencefiction-film doet denken en dus qua vorm volledig dus los was gekomen van het genre.

W. Je had het met betrekking tot Solaris over een verhaal. Is er een verhaal dan? Ik kon er geen touw aan vastknopen.

O. Dat verhaal is er zeker, het is voor meerdere interpretaties vatbaar, maar daarom niet minder fascinerend. Het gaat in principe over hoe de planeet Solaris het leven en de waarnemingen en de herinneringen van de mensen aan boord van het ruimtestation beïnvloed. Een belangrijk thema is hoe de mens in de ruimte, dus los van de Aarde nog mens kan zijn. Is de mens noodzakelijkerwijs aan de Aarde gebonden? Is de mens zonder Aarde geen mens meer? In hoeverre worden waarnemingen en herinneringen beïnvloed door de omgeving waar in je je als mens bevind?

W. Oké, veel metafysische abracadabra, maar geen plot.

O. De thrillseeker met de korte aandachtsspanne is bij Tarkovsky aan het verkeerde adres, zoveel is zeker.

W. Wat ook zeker is, is dat we er even uit moeten voor de boodschappen.

O. Wat een vreselijk bruggetje. Hoewel elk bruggetje eigenlijk per definitie vreselijk is. En aan de walgelijke term boodschappen als eufemisme voor reclame maak ik eigenlijk liever geen woorden vuil.

W. Doe dat dan ook niet.

O. Ik kon me niet inhouden.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten